Λέσχη Ανάγνωσης Βιβλιοθήκης Αετοπουλείου, Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου 2010
 |
Αετοπούλειο Πολιτιστικό Κέντρο |
ΛΕΣΧΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ ΒΙΒΛΙΟΘΗΚΗΣ ΑΕΤΟΠΟΥΛΕΙΟΥ
Για τον Φεβρουάριο επιλέξαμε να διαβάσουμε: |
«Το εμβατήριο του Ραντέτσκυ» του Joseph Roth/ μετ. Μαρία Αγγελίδου |
(εκδόσεις: ʼγρα) |
|
Επόμενη συνάντηση της Λέσχης Ανάγνωσης |
|
την Τετάρτη 24 Φεβρουαρίου, ώρα 18:30 |
|
στο Βιβλιοπωλείο «Μικρός Κοραής» |
(Παπάγου 7 & Αριστοφάνους, τηλ. 210 6890 321) |
Joseph Roth
Ο Γιόζεφ Ροτ γεννήθηκε το 1894 από εβραίους γονείς στην Ανατολική Γαλικία (σημερινή Ουκρανία). Σπούδασε φιλοσοφία και γερμανική φιλολογία στο Λέμπεργκ και στη Βιέννη. Το 1916 κατατάχθηκε στον αυστριακό στρατό και έλαβε μέρος στον Πρώτο Παγκόσμιο πόλεμο. Στο διάστημα του μεσοπολέμου εργάστηκε ως δημοσιογράφος στη Βιέννη και στο Βερολίνο, όπου έζησε δώδεκα χρόνια (μετά το 1920). Το πρώτο του μυθιστόρημα, ‘Το δίχτυ της αράχνης’, δημοσιεύτηκε το 1923 σε συνέχειες σε αυστριακή εφημερίδα και είχε αρκετή επιτυχία. Το 1926 έμεινε τέσσερις μήνες στη Σοβιετική Ένωση όπου αρχίζει να γράφει τα μυθιστορήματα ‘Φυγή χωρίς τέλος’ και ‘Ο βουβός προφήτης’. Ήδη από το 1922 εντοπίζει και στηλιτεύει από τους πρώτους τον Χίτλερ. Από το 1932 δηλώνει σ’ ένα φίλο του: ‘Πρέπει να φύγουμε. Θα κάψουν τα βιβλία μας και θα είμαστε εμείς ο στόχος… Πρέπει να φύγουμε ώστε μόνο τα βιβλία μας να παραδοθούν στην πυρά.’ Στις 30 Ιανουαρίου του 1933, τη μέρα που ο Χίτλερ αναγορεύεται καγκελάριος του Ράιχ, ο Ροτ μεταναστεύει οριστικά στο Παρίσι, όπου θα περάσει τα τελευταία χρόνια της ζωής του φτωχός και αλκοολικός, ως το θάνατό του το 1939. ʼφησε έργο εκτεταμένο και ποικίλο: δεκατρία μυθιστορήματα, οχτώ μεγάλα αφηγήματα, τρεις τόμους δοκιμίων και ανταποκρίσεων, αμέτρητα άρθρα. Κυριότερα μυθιστορήματά του: ‘Hotel Savoy’ (1924), ‘Φυγή χωρίς τέλος’ (1927), ‘Το εμβατήριο Ραντέτσκι’ (1932) και ‘Η κρύπτη των Καπουτσίνων’ (1938). Στο κύκνειο άσμα του, ‘Ο θρύλος του Αγίου Πότη’ (1939), ο Ροτ χωρίς να αυτοβιογραφείται, δίνει μια γλαφυρή, γλυκιά και ταυτόχρονη τραγική μυθιστορία της απόλυτης παράδοσης στο πάθος του.
Joseph Roth: Το εμβατήριο του Ραντέτσκι Εκδ. ʼγρα , 456 σελ
Η αμετροέπεια και η υπερβολή στους μαγαρισμένους από τον διαφημιστικό λόγο – χαρακτηρισμούς που συνοδεύουν αυτονόητα, σαν δεύτερο απαστράπτον περιτύλιγμα, κάθε νέο βιβλίο έχουν σχεδόν καταργήσει τη διάκριση των μεγάλων λογοτεχνικών έργων από την υπόλοιπη παραγωγή. Κι όσα πρόλαβαν να αναγνωριστούν, από την «Ιλιάδα» μέχρι το «Αναζητώντας τον χαμένο χρόνο» είναι εκείνα που δυσκολευόμαστε σήμερα να ανοίξουμε. Το «Εμβατήριο του Ραντέτσκι» του ανέστιου γόνου της Αυστροουγγρικής αυτοκρατορίας, Γιόζεφ Ροτ ανήκει στην παροπλισμένη κατηγορία των γνήσιων αριστουργημάτων του 20ου αιώνα, τα οποία μας υπενθυμίζουν τι είναι λογοτεχνία. Το βιβλίο αφηγείται, μέσα από την εξιστόρηση του βίου τριών γενεών της οικογένειας Τρόττα, τον κατακερματισμό της Αυστροουγγρικής μοναρχίας των Αψβούργων. Αφουγκράζεται ανεπανάληπτα τον επιθανάτιο ρόγχο μιας ολόκληρης εποχής, η οποία σηματοδοτεί το πέρασμα από τις αχανείς αυτοκρατορίες στη θέσπιση αυτόνομων εθνικών κρατών και την εδραίωση του νεωτερικού, εξατομικευμένου υποκειμένου. Πρόκειται για ανάλογο (νοσταλγικό) εγχείρημα εκείνου των κορυφαίων Κεντροευρωπαίων: Τσβάιχ, Χόφμαννσταλ, Μπροχ και Μούζιλ. Το μυθιστόρημα όμως του Ροτ κατορθώνει, νομίζω, να αποδώσει πολύ καλύτερα την μεταιχμιακή εκείνη εποχή των ραγδαίων κοινωνικοπολιτικών αλλαγών απ ό,τι για παράδειγμα, οι εμβληματικοί «Υπνοβάτες» οι οποίοι πλήττονται καίρια από τις απόπειρες μορφικής, κυρίως, ανανέωσης του είδους που επιχειρεί ο Μπροχ. Το «Εμβατήριο του Ραντέτσκι» δεν είναι τυπικό ιστορικό μυθιστόρημα, αλλά κλασικό έργο χαρακτήρων, όπου τα μεγάλα ιστορικά γεγονότα φιλτράρονται διασώζοντας έτσι έναν δυσπέλαστο ρεαλισμό μέσα από τα μάτια των ηρώων. Το μυθιστόρημα είναι διαρθρωμένο σε μια σειρά αντιθετικών ζευγών (πρόσωπα ή πράξεις) με άξονα τη αντιπαραβολή των δύο εποχών: της απερχόμενης ιεραρχικά δομημένης παραδοσιακής κοινωνίας (μετεξέλιξη της μεσαιωνικής), και της επερχόμενης μαζικής ταξικής δημοκρατίας. Ο Σλοβένος ανθυπολοχαγός Τρόττα, ο οποίος στη μάχη του Σολφερίνο σώζει τον Αυτοκράτορα από βέβαιο θάνατο αποτελεί το αρνητικό του εγγονού του, ανθυπολοχαγού Καρλ Γιόζεφ Τροττα, ο οποίος γνωρίζει έναν εξευτελιστικό, άχρηστο θάνατο τις πρώτες μέρες του Α Παγκοσμίου πολέμου, έχοντας δυο κουβάδες νερό κι όχι το όπλο του στα χέρια. Ο πρώτος Τρόττα σώζει τον αυτοκράτορα κερδίζοντας τον τίτλο του βαρόνου, εισάγοντας την γενιά του στην αριστοκρατία, ενώ ο εγγονός «σώζει» το μαγαρισμένο από τα μυγοχέσματα πορτρέτο του αυτοκράτορα που κοσμεί επαρχιακό μπορντέλο. Ο εγγονός έχει προηγουμένως παραιτηθεί ατιμασμένος από το στρατό έχοντας εξισωθεί βουλιάζοντας στα χρέη και στο ποτό με τον υπόκοσμο της αυτοκρατορίας. Τα πρόσωπα του μυθιστορήματος, τα οποία βρίσκονται στο μεταίχμιο των δύο εποχών βιώνουν την σταδιακή αποσάθρωση των αξιών, ως ξεγύμνωμα κάθε πράξης από το νόημα της, ως σταδιακή εξαφάνιση του νοήματος της ύπαρξης, το οποίο μέχρι πρότινος ενσάρκωνε ο αυτοκράτορας Φραγκίσκος Ιωσήφ ως εκλεκτός του Θεού. Ωστόσο, παππούς και εγγονός διακρίνονται στην κρίσιμη στιγμή από την ίδια αυτοθυσία. Ο πρώτος διακινδυνεύει για τον αυτοκράτορα, δηλαδή για την πατρίδα του κι ο δεύτερος για τους διψασμένους απάτριδες συμπολεμιστές του. Στην πρώτη περίπτωση πρόκειται για μια αυτοθυσιαστική πράξη που προασπίζει έναν τρόπο ζωής, ενώ στη δεύτερη για μια αυτοθυσία δίχως αντίκρισμα, τον άχρηστο θάνατο, ενός ανέστιου και διαλυμένου ανθρώπου. Ο δεύτερος της γενιάς απόγονος του ήρωα και πατέρας του Καρλ Γιόζεφ, έπαρχος Τρόττα αποτελεί το αντίγραφο του αυτοκράτορα. Στην εκπληκτική σκηνή της συνάντησής τους είναι σαν να βλέπει ο καθένας τους τον εαυτό του στον καθρέφτη. Η αυτοκρατορία πεθαίνει οριστικά με τον θάνατο του αυτοκράτορα και του έπαρχου, τον τελευταίο πιστό υπήκοο της αυτοκρατορίας. Οι ενέργειες και τα πρόσωπα που αντικαθρεφτίζονται στο άδειασμα τους από κάθε περιεχόμενο, απομένοντας κενά κουτιά όπου μέχρι πρότινος έβρισκε τη σωστή του θέση κάθε συναίσθημα, σκέψη και πράξη στην υπηρεσία ενός άκαμπτου ιδεώδους. Εν ολίγοις το παιχνίδι των αντιθετικών ζευγών ανιχνεύεται σε κάθε σχεδόν πτυχή του μυθιστορήματος. Το στοιχείο ωστόσο που αναβιβάζει το «Εμβατήριο του Ραντέτσκι» στο επίπεδο των μεγάλων λογοτεχνικών επιτευγμάτων είναι η αφηγηματική του γλώσσα. «Υπάρχει ένα ποίημα σε κάθε σελίδα του Γιόζεφ Ροτ», επισημαίνει ο συνώνυμός του Μπρότσκι. Οι αναπάντεχες μεταφορές που συχνά εκτείνονται σε ολόκληρη την παράγραφο ή τη σελίδα γενούν μοναδικές εικόνες στήνοντας στα πόδια της αύτανδρη την ζωντανή πραγματικότητα της εποχής. Ορισμένες από τις θαυμάσιες σκηνές του μυθιστορήματος, όπως η επίσκεψη του Καρλ Γιόζεφ στο σπίτι του αστυφύλακα, ή του έπαρχου στην κατοικία του αυτοκράτορα, μένουν εντυπωμένες στη μνήμη. Όπως κάθε σπουδαίο έργο, το «Εμβατήριο» προσφέρει βαθιά αναγνωστική απόλαυση. Είναι από εκείνα που όταν τα διαβάζουν συγγραφείς, ζηλεύουν. Γόνιμα.
Αναρτήθηκε από τουπίκλην λοξίας στις 15:56 4 σχόλια
Με φόντο την Ιστορία
Του ΧΡΗΣΤΟΥ ΣΙΑΦΚΟΥ
Το άρωμα της ιστορίας γίνεται το πλαίσιο πέντε βιβλίων, που αγγίζοντας διαφορετικές στιγμές της λειτουργούν ως καθρέφτης των γεγονότων.
Η αλήθεια παραδόθηκε «πειραγμένη» για να γίνει λογοτεχνία. Από τον ευρωπαϊκό Μεσαίωνα ως την Αυστρία των Αψβούργων και ως την Πράγα στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, οι «χάρτινοι» ήρωες ορίζουν το παιχνίδι.
*«Μεγαλειώδη ελεγεία για την Αυστρία των Αψβούργων που συνέθεσε κάποιος από τις παρυφές της αυτοκρατορικής επικράτειας» χαρακτηρίζει ο νομπελίστας Τζ. Κούτσι το «Εμβατήριο Ραντέτσκι» του Γιόζεφ Ροτ (μετάφραση Μαρία Αγγελίδου, εκδόσεις «ʼγρα»), ενώ αναφέρεται και «σ’ ένα μεγάλο γερμανικό μυθιστόρημα από έναν συγγραφέα που μετά βίας ακροπατούσε στη γερμανική λογοτεχνική κοινότητα».
Ακολουθώντας τρεις γενιές
Κι αυτό διότι ο Ροτ, κατά τον Κούτσι πάντα, που προλογίζει το βιβλίο, γεννήθηκε το 1894 στο Μπρόντι της Γαλικίας, που είχε προσαρτηθεί στην Αυστριακή Αυτοκρατορία στα 1772, μια πόλη που στα 1890 ο πληθυσμός της κατά τα 2/3 ήταν εβραϊκός. Ίσως γι’ αυτό ο Ροτ, όταν νεαρός πήγε στη Βιέννη, απέκρυψε τον τόπο καταγωγής του.
Το «Εμβατήριο Ραντέτσκι» κατά τον Κούτσι είναι αναμφίβολα το κορυφαίο μυθιστόρημα του Ροτ και το μοναδικό στο οποίο ο συγγραφέας εργάστηκε χωρίς σφιχτά χρονικά περιθώρια.
Παρακολουθεί τις τύχες τριών γενεών της οικογένειας Τρότα, που εργάστηκαν στην υπηρεσία του στέμματος. Ο πρώτος Τρόττα ήταν ένας απλός στρατιώτης που ανήλθε κοινωνικά στην κατώτερη αριστοκρατία χάρη σε μια ηρωική πράξη στο ομιχλώδες τοπίο της μάχης του Σολφερίνο, όπου έσωσε τον αυστριακό αυτοκράτορα. Ο δεύτερος έγινε ανώτερος κρατικός υπάλληλος ενώ ο τρίτος αξιωματικός του στρατού, βλέποντας εν τέλει τη ζωή του να πέφτει στην αφάνεια, μαζί με την αίγλη των Αψβούργων.
Επί της ουσίας η πορεία της οικογένειας ακολουθεί εκείνη της αυτοκρατορίας. Όμως ό,τι υπήρξε ευλογία για τον πρώτο Τρότα, η εύνοια των Αψβούργων δηλαδή, θα γίνει κατάρα για τον τελευταίο και θα τον οδηγήσει στο θάνατο. Ο τόμος συνοδεύεται από πλούσιο φωτογραφικό υλικό.